Sultan Ehmed Şah Qacar

"مقصد از خلع احمدشاه نه اينكه تبديل اصول اداره نظامى به جمهوريت بود. نه٫ نه بالله- بلكه تعويض طائفه قولدورآساى قاجاريان تركى به سلاله طاهره نجيب پهلوى فارسى بود."

Tuesday, April 18, 2006



ايران٬ آذربايجان و

دونيانين سون تورك سولطانى

سولطان احمد شاه قاجار ١٩٣٠-١٨٩٦


خالقيميز سنى اونوتماياجاقدير


حميد دباغى

١٩١٧ ده آذربايجان سوسييال دئموكرات پارتيسى، عدالت´ين باكيدا توركجه چاپ اولان عدالت آدلى اورقانى، ايراندا جومهورييت رئژيمينين ياراديلماسى و احمدشاه´ين دا يئنى جومهورييتين ايلك پرئزيدئنتى اولما ايدئاسينى تبليغ ائديردى.

احمدشاه قاجار (تبريز- آزربايجان ١٨٩٦، پاريس-فيرانسا Neully sur Siene -١٩٣٠)، محممدعليشاه قاجار (تبريز- ١٨٧٢، سان رومئو- ايتالييا-١٩٢٥) و مليكه جاهان´ين (١٨٧٥-تبريز) اوغلودور. آتاسى ١٩٠٩ ايلينده تختدن اوزاقلاشديريلينجا عئينى ايلده ١١٬٥ ياشيندا ايكن تخته اوتورموشدور. ياشينين كيچيك اولماسيندان اؤتورو٬ سيراسي ايله ايلك اؤنجه تورك قاجار ائلينين ائلخانى، "عضدالملك قاجار" و داها سونرا آذربايجان´ين همدان بؤلگه سى قاراگؤزلو اويماغيندان اولان "ناصيرالملك قاراگوزلو"، بولوغا يئتيشمه سينه دك شاهليغى ايداره ائديبلر. احمدشاه اؤزو ايسه٬ آنجاق ١٩١٤ ده تاج تاخاندان سونرا اؤلكه نى ايداره ائتمه يه باشلاييبدير.

احمدشاه ١٩٢١ده اينگيلتئره´نين پيلانلاييب اويقولاديغى بير كودئتانين (كودتاي سوم اسفند ١٢٩٩) آردينجا، ١٩٢٥ده (٩ آبان ١٣٠٤) ٢٨ ياشيندا ايكن تختدن اوزاقلاشديريلدى. موستقيل اولوب ١٩١٩ آنلاشماسينا قارشى چيخان بير شاهى قبول ائتمه ين، هابئله كومونيسم ياييلماسينى انگلله مك اوچون گوجلو و مركزى بير دؤولت گره يينه اينانان اينگيلتئره، پيلانلاديغى بو حربى چئوريليشله ايران و دونيادا سون تورك سولاله و شاهليغى اولان قاجارلار´ا سون وئره ره ك ريضاخان باشچيليغيندا ديكتا و فاشيست-عيرقچى فارس پهلوى دؤولتينى قوردو.

١٤٦ ايلليك تورك-آزربايجانلى قاجار دؤولتينين سون بولماسى ايله، "غزنه لى سولطان محمود" و "سلجوقلو توغرول بگ" ايله ايرانداكى٬ ١١ ايمينجى يوز ايلده باشلايان ٩٠٠ ايلليك تورك خاندان دؤولتلرى تاريخه قاريشميش٬ احمد شاه´ين آدى ايسه ، "دونيادا سون تورك سولطان" و "سونونجوآذربايجانلى شاه" اولاراق تاريخه گئچميشدير. تورك-آزربايجانلى قاجار سولاله سى ١٧٩٦ دان ١٩٢٥ ه دك سورموشدور.




احمدشاه ١٩٢٩ دا ٣٤ ياشيندا ايكن پاريس شهرينده ريضاخان´ين آژانلارى طرفيندن زهيرله نيب و آردينجا، بؤيره ك يئتمزلييى سايريليغينا توتولاراق وفات ائتميشدير. اؤلويو (نعشى) عراق-كربلادا آتاسى و دده سينين ده بولوندوغو آذربايجان قاجار شاهلارى عاييله مزارليغيندا گؤمولدو.

آنتى امپئريياليست شاه
ملكه جاهان-احمدشاه´ين آناسى

توركمانچاى آنلاشماسينين ايمضالانماسى، قاجارلارين روسييا قوروماسى آلتينا گيرمه لرى، و روسييا´نين قاجار سولاله سينين داوامينى گارانتى آلتينا آلماسيندان سونرا، اينگيلتئره تاپديغى ايلك فورصتده قاجار سولاله سينى دئويرمك اوچون اؤز ييخيچى هوجوملارينا باشلادى. چار روسيياسينين ييخيليشى٬ بو قوجا امپئريياليست دؤولته گؤزله نيلن فورصتى باغيشلاميش اولدو.

بيرينجى دونيا ساواشينين سون ايللرينده ايرانين گونئيى اينگيليزلرين گونئى پوليسى (س.پ.ر.) طرفيندن ايشغال ائديلدى. بو ايشغالا قارشى تپگى اولاراق 18- 1917 ده باشدا تورك قاشقاى ائلى اولماق اوزه ره٬ بو بؤلگه ده ياشايان اويماقلار صولت الدوله باشچىليغى آلتيندا٬ ايران تاريخي بويونجا گئرچكله شميش ان بؤيوك آنتى امپئريياليست ساواشيما گيريشديلر. ايران´دا ياشيان تورك خالقينى اولوشدوران ان اؤنه ملى اويماقلاردان بيرى اولان قاشقايلار٬ تورك تاريخينده سئچگين يئره ماليكديرلر. 1917-1918 و داها سونرا 1928-1931 عوصيانلارينا باشچيليق ائده ن و ريضاخان طرفيندن اؤلدورولن "صوولت الدووله قاشقايى"نين آدى آذرى توركلرى تاريخينه ايستيقلال قهرمانى اولاراق گئچميشدير.

ايراندا سون تورك-آذربايجانلى شاه و دئموكراسى سمبولو احمد شاه قاجار´ا باغلىليق ايچينده اولان صوولت الدووله، اونونلا تانيشاندان سونرا ايشغال گوجلرينين بؤلگه دن چكيلمه سينى ايسته ميش، بو ايسته يى رد ائديلندن سونرا ايسه اينگيلتئره´يه ساواش ائعلان ائتميشدير. قاشقاى ياراقلى بيرليكلرى س.پ.ر.´يه هوجوم ائده ره ك فيروزآباد شهرينى فتح ائتميشديرلر. بو حركت، سونوندا اينگيليزلرين مودئرن سيلاحلارلا تجهيز اولونان گوجلرى طرفيندن قانلى بير بيچيمده باسديريلابيلميشدير.

ايران خالقلارى و ان باشدا تورك خالقينين آنتى امپئريياليست و دئموكراتيك حركتى يئيينليك قازانيركن، 1917 روسييا بولشئويك اينقيلابى قوپموش و ايران آذربايجاني´ندا چوخ ايسسىجه قارشيلانميشدير. 1917 اوقتييابر اينقيلابيندان سونرا ايران خالقلاريندا موستقيل و آزاد بير اؤلكه ايسته يى اوياندى. لاكين اينگيليزلر روسييانين اؤز ايچ قاريشيقليغينى حل ائلييه ندن سونرا، آسييايا يؤنه له جه ييندن، و آسييادا ايستئعمارا قارشى كومونيسمين ياييلماسيندان قورخويا دوشدولر.

بو ايكى حاديثه، ايران توركلرينين شيمال و جنوبداكى آنتى امپئريياليست حركتله نمه لرى و بولشئويك اينقيلابى، هينديستان بايليقلارى (ثروتى) و يئنى تاپيلان عرب خليجى (بصره) نفتينين تهلوكه يه دوشه جه يينين جارچيسى اولموش و اينگيلتئره نى ايران توركلرينه سون ضربه لرينى انديرمه يه يؤنه لتميشدير. ايران توركلويونون يئتيشديردييى ان جسور، ان تجروبه لى و ان اوزاق گؤروشلو بئيينلرى (ستتارخان، كولونئل پئسييان، حئيدر خان عموغلو، شئيخ م. خييابانى، احمد شاه قاجار و.س.)، هاميسى بوندان سونراكى قيسسا دؤورده اينگيليزلر طرفيندن يوخ ائديلميشديرلر. آيريجا اينگيليزلر يئنى روسييا دؤولتينى دوغرودان هوجوملا ييخانماياجاقلارينى آنلاياندان سونرا، كومونيسمين ياييلماسينين انگلله نه بيلمه سينى، روسييانين گونئيينده گوجلو بير مركزى و اونيتئر دؤولت قورماقدا گؤرمه يه باشلاميشلار.

بئله جه تورك - آذربايجانلى قاجار سولاله سينى ييخماق٬ اينگيليزلرين اوزون وعده لى آماجلارى و تاخينتيلارى آراسينا گيرميشدير. خوصوصييله گنج احمد شاه´ين 1919 آنلاشماسينا ديره نيش گؤرسه تمه سى، اونلاري بو سولاله نين ييخيلماسى گره يينه داها دا اينانديردى.

مشروطييت حركتينى اؤز كونترولونا گئچيره بيلن اينگيلتئره، روسييادا بولشئويك اينقيلابيندان سونرا بو آخيمين گونئيه، خزر چئوره سى و بصره خليجى، پئترول اؤلكه لرى و هينديستان´ا سيچراماسينى انگلله مك اوچون٬ ايرانى بوتونو ايله اله گئچيرمك و رسمى موستعميره يه چئويرمك آماجى ايله، ايران حاكيملرينه يوكلو روشوتلر اؤده ييب، 1919 "ووثوق الدوله" آنلاشماسينى ايران دؤولتينه قبول ائتديردى. 1919 آنلاشماسى اؤلكه نى اينگيلتئره نين رسمى كولونيسينه دؤنوشدوره ن بير آنلاشما ايدى، كى اونو اينگيليز آژانى باش ناظير حسن ووثوق 130000 ائستئرلينگ روشوت آلاراق ايمضالاميشدى. احمد شاه آچيقجا ووثوق´ا دييردى : "سيز باش ناظير، روشوت آليب و اولكه نى اينگيلتئره نين موستعميره سى ائلييه ن آنلاشمانى ايمضالاديز". بيريتانييانين خاريجى سيياستلرى ايله علاقه لى سندلر سئريسى٫ گيزلى تئلگئرافلار٫ 13. جيلد٫ ص. 582-592

احمدشاه هئچ واخت ووثوق´و سئومزدى. او اينگيليز بؤيوك ائلچيسى نورمان´ا دئميشدير ووثوق´دان او قده ر نئفرت ائدير و اونا او قده ر ائعتيمادسيزدير كى گله جكده هئچ واخت بئله بير شخصييته صاحيب اولان بير باش ناظير ايله ايشله مز. حتتا بير موددت اؤزو باش باخاندان موستقيل اولاراق ايالت واليلرينين نصب و يا عزل ايشلرينه قاريشيردى. خوراسان واليسى و ووثوق´ون قارداشى قوام´ين عزل ائديليب يئرينه تورك پرنس "نصرت السلطنه" نين يئنى والى اولاراق ايشه باشلاماسينا دا او امر وئرميشدى. ايران مشروطييت سمبولو و 1919 آنلاشماسينين باريشماز دوشمانى اولان احمدشاه، "مشيرالدوله" نى ايش باشينا گتيرمكله ده بو آنلاشمايا چوخ بؤيوك و ان اساسلى بير ضربه انديريبدير.



خاقان احمد قاجار ايلك آوروپا يولچولوغو سيراسيندا ايستانبولدا


احمدشاه ايلك آوروپا سفرينده لوندرا بلدييه باشچيسينين ايفتيخارينا وئردييى قوناقليقدا، آنلاشمانين تاييد ائديلمه سيندن ايمتيناع ائتدى و بونون مجليسين ايشى اولدوغونو سؤيله دى. اؤلكه يه قاييداندان سونرا ايسه اونو قارشيلاماغا گلن خالق٬ بير آغيز "ووثوق´ا اؤلوم اولسون" دييه قيشقيريرديلار. لوندرادا اينگيلتئره ملكه سينين وئردييى قوناقليقدا دا عئينى شكيلده آنلاشمانى تاييد و ايمضالاماقدان ايمتيناع ائديب بئله دئميشدير: "منيم اولكه م دئموكراسى اؤلكه سيدير. بو آنلاشما ميللى مجليسه آپاريلمالى و اورادا تصويب اولاندان سونرا طرفيمدن ايمضالانماليدير". "ناصيرالمولك"ون ائعتيراضينا ايسه بئله جاواب وئرميشدير: "سوئيسده كلم ساتيچيسى اولماق، بئله بير (موستمليكه) اؤلكه يه شاه اولماقدان داها يئيرك دير". احمد شاه´ين ريضاخان و اينگيليز امپئريياليسمينين اويونلاريندان خبرى وار ايدى. مجليسين آچيلماسى و فعالييتينى، ريضاخان ديكتاسى و اينگيليسلرين باسقيلارينا قارشى ان ياخچى وسيله اولاجاغينا اينانيردى. شاهى مسولييتدن قيراق توتان آناياسايا ايستيناد ائده ره ك ده، 1919 آنلاشماسينين تاييد ائديلمه سيندن ايمتيناع ائديردى.

ايرانى اينگيلتئره نين رسمى موستعميره سينه چئويرمه يى آماجلايان 1919 ووثوق الدوله آنلاشماسينا گؤزله نيلمز بير موقاويمت گؤرسه دن تورك شاه سولطان احمد شاه قاجار، داها سونرا موشترك دوشمنه قارشى "آتاتورك" و بولشئويكلره يؤنه لميشدير. احمدشاه روسييا اينقيلابيندان سونرا، روسييا ائتگيسينين اؤلكه ده بؤيوك اؤلچوده آزالديغينى و 1919 آنلاشماسيندان دولايى اينگيلتئره نين گوجونون سورعتله آرتديغينى گؤرونجه، نه قييمته اولورسا اولسون، ايتيريلميش تعادولو يئنىدن قورماغا چاليشدى و گنج سووئت دؤولتينه دوستلوق الينى اوزاتدى.

بئله جه بو آنلاشمايا سرت تپگى گؤرسه دن و گوندن گونه آنتيامپئريياليست ايتتيفاق آختاريشلارينى آرتيران احمدشاه، اينگيلتئره نين ايرانى اؤز كولونيسى حالينا گتيرمه سينه ان اونملى مانيعه چوورولموشدور. اينگيلتئره بويوك ائلچيسى نورمان، اونون حاققيندا بئله ديييب: "بو آدام شاهليغى الينده توتدوغو موددتجه، آنلاشمانين ايجراسينى انگلله يه بيلر. ..... اينديدن شاهليق اوچون باشقا بيريسينى آختارماليييق".

سونوندا خالقين دسته يينه آرخالانان، ايراندا دئموكراسى سمبولو اولان، سوسييال دئموكرات و توركلوك بيلينجينه صاحيب بو آذرى شاه، 1920 ده انگيلتئره نين ايجرا ائتدييى بير حربى چئوريليشله قارشيلاشميشدير. كومونيستلره قارشى ساواشان گوجلرين بويورمانى (كومانديرى) ژئنئرال آيرون سايد، لرد كرزون، نورمان و باشقالارى طرفيندن حياتا گئچيريلن بو حربى چئوريليش نتيجه سينده، ايگيلتئره گيزلى سئرويسى و موستعميره چيليك ناظيرلييى طرفيندن تاپيليب تربييت ائديلن ريضاخان ايقتيدارا گتيريلميش و داها سونرا 1925 ده تورك-آذربايجانلى قاجار سولاله سينه سون وئره رك، اؤزونو ايران شاهى ائعلان ائتميشدير.



خاقان احمد قاجار آوروپادا


پهلوى ديكتاتورلوغونون قورولماسى ايله اينگيلتئره نين غئير-ى رسمى موستعميره سى اولان ايران، بو اؤلكه نين رسمى كولونيسينه چئوريلدى. و ايراندا تورك- تورك ايقتيدارى دؤورو رسمن بيتدى. فارس ائتنوسون حاكيمييته گتيريلمه سى ايله بو اؤلكه و خالقلارينين ياشاميندا گونوموزه دك داوام ائده ن، يئنى، اوغورسوز و قارانليق بير صحيفه آچيلميش اولدو.

كودئتا سيراسيندا احمدشاه آوروپادايدى و سونوندا اؤلكه يه قاييتماغا و قاجار دؤولتينى قوروماغا قرار وئردى. لاكين اينگيليزلر احمدشاه´ين بو نييتينى اؤيره نه ندن سونرا، اؤلكه دورومونون چوخ كيريتيك و پيس اولدوغونو، و ثابيتلييى قوروماق اوچون، اونون اؤلكه يه قاييتماماسينين فايدالى اولاجاغينى تلقين ائديرديلر. احمدشاه دا پرده آرخاسيندا جريان ائده نلردن خبرسيز اولاراق، بوتون بو ايغراقلارا ايناندى. ديگر طرفدن شاه´ين آوروپادا ايقامتى اوزانديقجا، كودئتاچيلار خالقا، شاه´ين اؤلكه نين گلجه يى ايله علاقه له نمه دييينى تبليغ ائتديلر و خالقين بؤيوك بولومو ده بونلارا ايناندى.

نهايت قوروچولار مجليسى (موسسان) 1925 ده احمدشاه´ين عزل ائديلدييى و كودئتاچى ريضاخانين اونون يئرينه شاه اولدوغونو ائعلان ائتدى. بو مجليسده تورك سيياست آدامى "دكتر مصدق"، قاجار سولاله سينه سون وئرمه يه قارشى چيخيبدير. (دكتر مصدق داها اؤنجه ده كودئتانى محكوم ائتميش و كودئتا كابينئتى ايله ايشبيرلييى رد ائده ره ك، اوز مقاميندان ايستيعفا وئرميشدى). اون گون سونرا اينگيلتئره يئنى قوندارما و ال آلتى سولاله نى رسمييته تانيدى و اؤته كى گون سووئتلر، عئينى قرارى آلديغينى ائعلان ائتدى.

احمد شاه بو سيرالاردا پاريس´ده ايدى. بير بيلديرى يايينلاياراق بونلارى سؤيله دى: "ريضاخان´ين كودئتاسى، آناياسايا قارشى اولوب، سونگو گوجو ايله منيم شاهليغيم علئيهينه حياتا گئچيريلميشدير. او، ان موقددس قايدالارى چئينه دى و منيم خالقيمى هئچ بير شكيلده حاق ائتمه دييى قورخونج سونوجلارا ايته له دى. من كسينليكله بو كودئتانى پروتئست ائديب، و كودئتا دؤولتى طرفيندن گله جكده گؤروله جك هر تدبيرى گئچرسيز ائعلان ائديرم...."

قيزيل شاه

احمدشاه يورد سئوه ر و اؤلكه نين ايستيقلالينى ايسته ين بير اينسان ايدى. يابانجيلارا شوبهه دويار و قونشو روسييا و انيگيليزلرين آتاسى حاققينداكى داورانيشلارينى هئچ واخت اونوتمازدى. ١٩١٩ آنلاشماسيندان سونرا، يورد سئوه رلر و آزادليق ساواشچيلارى جرگه سينه قاتيلدى و آچيقجا بو آنلاشمايا قارشى چيخدى. بيلينجلى اولاراق آنگلوفيللرى سارايدان اوزاقلاشديردى. خاريجى سيياستده نئگاتيف بالانسى (موازنه منفى) اولوشدورابيلمك اوچون يئنى دوغولموش سووئت سوسيياليست بيرلييينه ياخينلاشدى.

او سووئتلرى بير دوشمن يوخ، بير موتتفيق اولاراق گؤروردو . اينگيليز بؤيوك ائلچيسى نورمان´ا، قوزئى كومونيستلرين ياخينلاشديغيندا، دؤولت عوضولرى پايتاختى گونئيه داشيسالار بئله، اونلارلا گئتمه يه جه يينى بيلديردى. تورك سوسييال دئموكراتلار (كومونيستلر) دا احمدشاه´ا عئينى گؤزله باخيرديلار. ١٩١٧ ده آذربايجان سوسييال دئموكرات پارتيسى، عدالت´ين باكيدا توركجه چاپ اولان عدالت آدلى اورقانى، ايراندا جومهورييت رئژيمينين ياراديلماسى و احمدشاه´ين دا يئنى جومهورييتين ايلك پرئزيدئنتى اولما ايدئاسينى تبليغ ائديردى. (موساواتلار ايقتيدارى اله گئچيره ندن، سونرا عدالت´ين ياينلانماسى دوردورولموشدور).

او "سولئيمان ميرزه" كيمى، تورك سوسيياليستلرى دستكله ييردى. (آذرى پرنس سولئيمان ميرزه ايسكندرى، گله جك كوتله (توده) پارتىسينين قوروچوسودور). سارايدا سئچيملرده هامىيا سولئيمان ميرزه ايسكندرى´يه سس وئرمه لرينى امر ائتميش ايدى. تورك سوسيياليستلرى دستكله دييى اوچون اونون حاققيندا فارس دينچى موللا آيت الله مدرس "كومونيستلره راى وئره ن شاه، اؤز اؤزونه شاهليقدان خلع اولوبدور" فيتواسينى وئرميشدير. او ايسلاما اينانسا دا، علوى بير سويدان گلدييينه گؤره، ناماز قيلماز و اوروج توتماز ايدى.

احمدشاه´ين حاققيندا تاريخچيلر بئله يازيبلار:

سون درجه ذكى بير گنج، چوخ ياخشى تحصيل آلميش و بيلگين بير كيشى، هم غرب و هم شرق مدنييتى حاققيندا گئنيش بيلگييه ييه له نميش و دريندن تاريخ، سياست و ايقتيصاد تئوريلرينى اوخوموش بيريسى. شرقين ديگر حاكيملرينين چوخونون ترسينه، او مشروطه و آناياسايا دايالى و موطلقييتدن اوزاق بير شاه ايدى.

ساراى عادت و قايدالارينا اينانمازدى. اينقيلابچيلار (مشروطه چى موجاهيدلر) احمدشاهين يانيندا سيگار چكر و سارايين حويضينده اوزه رديلر. هئچ واخت دئسپوتلوق و ديكتاتورلوق يولونو ايزله يه ره ك، موستبيد آتاسى كيمى اولماغى ايسته مه دى. آناياسا و دؤولت ايشلرينه قاريشماماغا باغلى ايدى و بو ايشلره قاريشماسينى ايستييه نلره، هميشه "من مسئول دئييلم" جومله سينى تيكرار ائله ردى. آزاد داورانان و دئموكرات روحلو ايدى. ژورى (هئيت-ى مونصيفه) قانونو تصويب اولاندان سونرا، ايران تاريخينده ايلك مطبوعات محكمه سى احمدشاه´ين ساده بير وطنداش كيمى، طوفان قزئتى مودوروندن شيكايتچى اولماسى حاديثه سى دير. او بو رفتارى ايله ايران و شرق تاريخينده، هئچ بير حاكيم و شاهين اولانماديغى قده ر، مدنى و دئموكرات بير اينسان اولدوغونو ثوبوت ائتميشدير. (احمد شاه داها سونرا اؤز شيكايتينى ده گئرى قايتارميشدير) .

ياخچى تحصيللى، اينجه اوره كلى و كيبار بير گنج ايدى. چوخ يييه ردى، آمما ميللى يئمكلرى فيرانسيز يئمكلرينه يئيله ر ايدى. آلكوللو ايچكيلرى سئومز ايدى. اوو، بيليارد و تئنيسى چوخ سئوه ردى. كيلاسيك موزيكه دلى كيمى حئيران ايدى. ائحتيياطلى، ايچينه قاپانيق، قورناز و سيرر ساخلايان بير كيشيلييه صاحيب ايدى. آتاسينين ساپيقليقلاريندان اوزاق اولسا دا، گؤزه ل قادينلارين قارشيسيندا هر واخت ضعيف ايدى. ائوله نمه دن قاباق، آووستورييا بؤيوك ائلچيسينين قيزى، كونتئس لئقوتتى ايله فيرتينالى بير عئشق ماجراسى ياشاميشدى.

روسجانى ايسميرنوف´دان اؤرگه ندى. فيرانسيزجا، اينگيليزجه و فارسجانى دا بيليردى. اؤلونجه يه دك فيرانسادان سئوگى ايله دانيشدى.

قاجارلار-عوثمانليلار




قاجارلار ايرانداكى تورك طايفالارينين چوخو كيمى، اصلن مركزى توركييه - شيمالى سورييه توركودورلر. اونلارين اورتا آسييادان نئچه دالقا حاليندا و ان سون مونقول هوجومو سيراسيندا (١٤-١٣ يوز ايللرده) اؤن آسييايا گلديكلرى دوشونولور. آنادولوداكى اساس يوردلارى - وطنلرى ايسه "بوز اوخ" (يوزقات) بؤلگه سى دير. بوگون توركييه ده "قاجار" آدلى كيچيك توپلولوقلار ياشاسا دا (الازيغ و هارپوت اطرافيندا)، اونلارين تاريخى و اساس كؤكلرينى تشكيل وئره ن بؤيوك قيزيلباش علوى مذهبلى "آغاج ارى" كوتله لرى توركييه نين جنوب (آنتالييا - ايچ ائلAntalya- İçel-)، غرب و مركز (سيواس – يوزقات -توقاتSivas-Yozgat-Tokat ) ناحييه سينده ياشاييرلار. توركييه آغاج اريلرى حاققيندا بو سايتدان بيلگى الده ائديله بيلر: http://www.cumhuriyethalkpartisi.de/alevi/tahtacilar/

قيزيلباش – علوى (على اللهى) مذهبينده اولان تورك قاجار خاندانى (تاريخى "آغاج ارى" بويونون داوامى Ağaceri Boyu) استرآبادا يئرله شن قاجار توركمان بويونون (آذريلرين اورتا چاغداكى آدلاريندان) بگلريدير. خاندانين آتاسى "زيياد بگ قاچار" 1500 ده سيواسين شرقينده و آذرى آغ قويونلو دؤولتى خيدمتينده ايكن قيزيلباشليغا گئچيب و "شاه ايسماعيل"ين خيدمتينه گيرميشدير. لاكين اونون آتاسى "قارا پيرى بگ قاچار" داها اوللر "شئيخ حئيدر"ين خيدمتينده اولموش و ايسماعيلى شئيخ اولاندا، اوشاق ايكن، اردبيل´ه آپارميشدى. قاجارلار صفويلرين ايقتيدارا گلمه لرينه بؤيوك يارديملار ائتميشلر. آذرى صفوى دؤولتى زامانيندا ايروان و قاراباغ حاكيملرى قاجارلاردان اولوردو.

قيزيلباش (علوى - على اللهى) مذهبينده اولان قاجارلارين، آذرى توركلرينين و البته فارسلارين ائتنوگئنئزينده روللارى واردير. گونوموزده آذربايجان خاريجينده، ايرانين باشقا بؤلگه لرينده يئرله شن قاجارلارين هاميسينا ياخينى تامامى ايله فارسلاشيب و (نومينال اولسا دا) اينانج اولاراق جعفرى له شميشدير.

قاجار شاهلاريندا توركلوك شوعورو گوجلو اولموشدور. خوصوصييله "آغا محمدخان"، "محمد شاه" و "احمد شاه" بو باخيمدان سجييه وى ديرلر. قاجار شاهلاري اؤزلرينين آرييالى - ايرانلى اولماييب تورك اولدوقلارينى هميشه ايفتيخارلا وورقولاييبلار. آيريجا تورك صفويلرله اولان قان باغلارينا دا (سولطان حوسئين صفوى طريقى ايله) تاكيد ائديبلر. اونلار قاجار حاكيملرينين آنا طرفيندن موطلق شكيلده تورك قاجار قانى داشيماسى پرنسيبينه جيددى شكيلده باغلى قاليبلار. (بو قايدانى آغا محمدشاه قويوبدور.) احمد شاه سارايدا وئريلن بالو و يئمكلرده توركجه دانيشاردى. (ميثال اوچون يولى-10 1915دا بايرام دولاييسييلا وئريلن بالودا، عوثمانلى بؤيوك ائلچيسى عاصيم بگله توركجه دانيشيب، خانيمينين حالينى سوروشموشدور). رسمى مراسيملرده ده توركجه ايشله تدييى، حتتا مقاملارين اونا اؤز راپورلارينى توركجه وئرديكلرى معلومدور. اؤز نيطق و راپورلارينى توركجه وئره ن، موهاجير قازاق گئنئرالى و احمدشاهين قوروما كومانديرى، آذربايجان ايالتى عسكرى واليسى "گئنئرال تهماسبى"، بونلاردان بيريدير.

اورتا عصرلرده عوثمانليلارا عوصيان ائتميش آنادولولو قيزيلباش توركلريندن اولوب يوز ايللر بويو عوثمانلىلارا قارشى ساواشديقلارينا رغمن، قرنلر سونرا قاجارلار دؤولتى قورولاندا، خوصوصييله ١٩ يوزايللرين سونوندان، قاجارلار عوثمانلى دؤولتى ايله دوستلوق علاقه لرى قورمايا باشلاييبلار. قاجار - عوثمانلى ياخينلاشماسى ٢٠ يوز ايل باشلاريندا داها دا يئيينليك قازانميشدير. يوز ايللر بويو بير بيرينى يييه ن سون توركييه و آذربايجان تورك ايمپاراتورلارينين عاغيللارى باشلارينا گلدييى واخت چوخ گئج اولموشدو. سون ايكى تورك ايمپاراتورلوق، عوثمانلى و قاجارلارين دوشوشلرى عئينى ايللرده اولموشدور. ييرمينجى يوز ايلين ايكينجى چئيره يينه هر ايكى خاندان دا ساقيط اولاراق گيرميشدير. هر ايكى تورك خاندان دا بيرينجى دونيا ساواشينين چتين بؤحرانينى آشانماميشدير.

بو ايكى تورك خاندان ائوليليك يولويلا دا آرالاريندا قوهوملوق باغلارى ايجاد ائديبلر، بئله كى سون عوثمانلى شهزاده سى دؤردونجو سليم حميد، عئين-ى حالدا بير قاجار شهزاده سى ايدى. محمدعليشاه اوغوللارينا "سولطان عبدالمجيد"، "سولطان محمود" كيمى سون عوثمانلى سولطانلارينين آدلارينى وئرميشدير. احمد شاه اؤزو ده بير آرا ايستانبولدا ٤ محمود وحدالدين´ى زييارت ائتميش، ايستانبولدا بؤيوك آدادا اوتوران مخلوع شاه آتاسى محمدعليشاهلا گؤروشوب و ائوله نمك اوچون عوثمانلى سولطانينين كيچيك قيزى "صبيحه" نى اوندان ايسته ميشدير. آمما بير علوي يه (قيزيلباش - على اللهى) – بير تورك ايمپاراطور اولسا دا – قيز وئرمك ايسته مه ين، سوننى موسلمانلارين خليفه سى سولطان وحدالدين اونون بو ايسته يينى رد ائتميشدير.

آنادولودا قورتولوش ساواشى داوام ائدركن تورك-آذربايجانلى قاجار دؤولتى، 22 يون 1922 ده آتاتورك باشچىليغيندا يئنى آنكارا حوكومتىنى تانيميش و بؤيوك ائلچى گؤنده رميشدير. قارشيليغيندا احمدشاه´ين اينگيليز كودئتاسى نتيجه سى شاهليقدان عزل ائديلمه سيندن سونرا، توركييه دؤولتى، احمد شاهى ايرانا گئرى قايتارماق و يئنيدن سلطنت تختينه اوتورماسينا يارديمچى و اؤن آياق اولماغا قرار وئرميشدير. توركييه دؤولتى آتاتورك باشچيليغيندا، اؤز چيخارلاري و احمدشاه´ا قارشى بسله دييى اولوملو دويقلاردان اؤتورو، احمد شاه´ين توركييه´يه دعوت ائديله بيله جه يينى اونا بيلديردى. آيريجا توركييه و ايران تورك - كوردلريندن اولوشان يئته رلى درجه ده قوووتلرين، اونون كومانداسينا وئريله جه يى ده پاريسده احمدشاه´ا بيلديريلدى. لاكين احمدشاه بو تكليفى قبول ائتمه ميش و آتاتورك´دن تشككور ائده رك بئله دئميشدير: "بيزيم سولاله نين، آتالاريم و منيم، خاريجى باشقا بير دؤولتين يارديمى ايله، اؤز تاج و تختينى اله گئچيرتمه تؤره - دبى يوخدور". (بونا رغمن احمدشاه´ين آناسى آسلان قادين "مليكه جاهان"، ١٩٢٥-١٩٢٦ دا كودئتا دؤولتينه قارشى احمدشاه´ى باشدان سلطنته گتيرمك اوچون گيريشيمده بولونموشدور) ּ


سولطان احمدشاه، آتاتورك´ون تختينى باشدان اله گئچريمه سي اوچون ائتدييى تكليفى قبول ائتمه ميشدير:

0 Comments:

Post a Comment

<< Home