بيشترين مدارس دخترانه در عهد قاجار تاسيس شدند

كانون زنان ايراني: پايه فعاليت هاي فرهنگي، اجتماعي، زنان به ويژه تاسيس مدارس دخترانه بعد از عصر مشروطه گذاشته شد. دوره ي پهلوي اول به لحاظ تحول كمي مدارس زنان قابل توجه است اما در اين دوره مدارس به لحاظ كيفي هيچ تغييري نمي كنند.

زنان در عصر مشروطه با نوشتن مقاله اي عنوان مي كنند." با جهالت، عصمت و عفت باقي نمي ماند و افزايش آگاهي و دانش زنان مغاير با مسائل اسلامي نيست...." آنها به اين ترتيب به تاسيس مدارس دخترانه همت مي گمارند. در اين زمان 10مدرسه دخترانه در تهران تاسيس مي شود....

چند روز پيش جلسه سخنراني دكتر زهرا حامدي تاريخ دان با موضوع مقايسه مدارس دخترانه فارس و تهران در عصر پهلوي اول و قاجار در دفتر انجمن پژوهشگران زن تاريخ برگزار شد.

حامدي در اين جلسه ضمن مقايسه وضعيت تاسيس مدارس دخترانه در دوره قاجار و پهلوي اول و مقايسه شكل گيري آنها در شهرهاي تهران و فارس مي گويد: " تا قبل از صدورفرمان مشروطه (سال 1324) مدرسه دخترانه اي در كشور وجود نداشت و در منابع معتبر تاريخي فقط از يك مورد به نام "مدرسه رشديه" كه بنيانگذار آن توبي رشديه بود، نام برده مي شود كه اين مدرسه نيز پس از افتتاح با شورش گماشتگان دولتي و حمله آنها به مدرسه توقيف مي شود.

زنان از سال 1324(ه- ق) به بعد به دنبال تاسيس انجمن هاي خيريه و فعاليت هاي اجتماعي بحث تاسيس مدارس را دنبال و در سال 1326 اولين مدرسه زنان را تاسيس مس كنند.

اولين مدرسه دخترانه در تهران با سرمايه زنان و به شكل خصوصي تاسيس مي شود. در اين دوره مدارس ملي اند و دولت هيچگونه حمايتي از تاسيس آنها نمي كند. اين مدارس در آن سالها تا كلاس سوم ابتدايي كلاسهايي را براي زنان و دختران تشكيل مي دهند."

زهرا حامدي مي گويد: " در اين دوره روند مدرسه سازي به ويژه بعد از جنگ جهاني اول دنبال مي شود. در آن زمان با تعويض وزير معارف پس از جنگ و روي كار آمدن " بصيرالدوله بدر" كه به آموزش زنان علاقه مند بود. 10 مدرسه دخترانه با شماره 1تا10در تهران تاسيس مي شوند. در اين زمان مدارس خصوصي تحت حمايت وزارت معارف قرار مي گيرند و مجوز رسمي را از اين وزارتخانه دريافت مي كنند اما هنوز هزينه تاسيس مدارس از سوي اشخاص تامين مي شود.

حامدي با اشاره به وضعيت تاسيس مدارس در استان فارس نيز تاكيد مي كند:" وضعيت مدرسه سازي در استانهاي كشور متفاوت بود و مقايسه مدارس دخترانه تهران با شيراز نيز بدين منظور صورت گرفته است. در استان فارس اولين مدارس بعد از جنگ جهاني اولين تاسيس مي شوند. يعني اولين مدرسه شيراز با وقفه اي طولاني پس از فرمان مشروطه و در سال 38 تاسيس مي شود.

اين مدرسه" بنات" نام دارد و در سال هاي 37 و 38 پس از پايان جنگ جهاني اول و با كوشش زنان افتتاح مي شود. زنان شيرازي در آن سالها با انتشار مقالاتي در روزنامه ها خواهان تربيت مادران با سواد مي شوند. زنان در آن دوره تاكيد مي كنند:" فقط با جهالت، عصمت و عفت زنان باقي نمي ماند و افزايش آگاهي و دانش زنان مغاير با مسائل اسلامي نيست."
حامدي مي گويد:" در همين دوره زنان پيشنهاد دادند كه اگر روحانيون تاسيس مدارس دخترانه را با عفت و عصمت زنان مغاير مي دانند خود مديريت مدارس را بر عهده بگيرند.

در سال 38در شيراز مقاله اي منتشر مي شود كه ديدگاه مسئولان و برخي از مردم را نسبت به تاسيس و باسواد شدن دختران روشن مي كند در اين مقاله دختران به سه طبقه تقسيم مي شوند:" گروه اول كه 80درصد دختران را در خود جاي مي دهد با سوادي دختران را در گذراندن تحصيلات ابتدايي و در كنار آن مربي گري، تربيت كودك، خانه داري و آشپزي مي دانند.
گروه دوم دختراني از خانواده هاي متمول اند كه براي تحصيل به خارج از كشور مي روند.

دسته سوم زناني اند كه به مدرسه مي روند تا در آينده با آموزش قادر به تاسيس معاش خود باشند.

به گفته حامدي اين ديدگاه در آن دوره اصلاً پذيرفته نيست و تحصيل براي تامين معاش توسط زنان از سوي مردم، مسئولان و روحانيون پذيرفته نمي شود و تاكيد همواره بر گروه اول است.
نويسنده مقاله روزنامه شيراژ دائماً تصريح مي كند كه مسئولان شهر دست به كار شوند و مدارس دخترانه تاسيس كنند تا شاهد رشد و ترقي كشورمان باشيم.

زهرا حامدي مي گويد: " با اين همه در سال هاي 37 و 38 (ه- ق) و پايان دوره قاجار پس از تاسيس اولين مدرسه دخترانه شيراز "بنات" بسياري از پيشوايان و روحانيون ديني تا يك هفته به عنوان اعتراض به تاسيس مدارس دخترانه به منابرشان نمي روند. اما با همه اين واكنش ها زنان به تاسيس مدارس ادامه و مردان نيز در اين كار به آنها ياري مي رسانند."

بنات، تربيت بنات، فاطميه، بنات ملي، عفتيه و عصمتيه، ناموس و احتجابيه جز اولين مدارس دخترانه فارس در سال هاي پاياني دوره قاجار در فارس اند.
در اين زمان در شهرهاي استان فارس به جز شهرستان آباده مدرسه اي وجود ندارد كه آن را " ياور امان الله خان" از روساي قشون ژاندارمري به دليل استقرار ژاندارمري در آن شهر تاسيس مي كند.

"اما مدارس دوره پهلوي اول در فارس و تهران به نوعي ادامه مدارس دوره ي قاجار اند و هر چند در اين دوره راههاي عملي تري براي تعليم زنان پيشنهاد مي شود از آن جمله كه با پيشنهاد زنان به دستگاههاي دولتي مقرر مي شود زنان باسواد هفته اي سه ساعت به زنان بي سواد بدون استفاده از هيچگونه امكاناتي تعليم دهند. اما هنوز اقدام عملي از سوي دولت انجام نمي شود.
در اين دروه مدارس، تعداد دانش آْموزان و معلمان افزايش مي يابد اما به لحاظ كيفي تغييري در دروس انجام نمي شودو همان مواد درسي دوره قاجار در مدارس تدريس مي شود.

در اين زمان مدارس تا كلاس پنجم و ششم ابتدايي به آموزش زنان مي پردازند.
در شهرهاي فارس مثل لار، جهرم، كازرون، لار نيز در دوره پهلوي اول مدارسي تاسيس مي شوند."

حامدي با اشاره با مساله كشف حجاب در سال هاي 1314 مي گويد: " بعد از پديده كشف حجاب تعداد مدارس دخترانه كشور افزايش مي يابد اما به لحاظ كيفي باز هم تغييري در دروس ايجاد نمي شود مگر اينكه دروس ورزش، ژيميناستيك و موسيقي در زمان رضا شاه به دروس مدارس دخترانه افزوده مي شود.

در اين زمان شهرهاي تهران، آذربايجان، خراسان، اصفهان و فارس به ترتيب بيشترين مدارس دخترانه كشور را دارند اما با اين همه تاسيس مدارس به نوعي وامدار " دوره قاجار" و فرمان مشروطه است."
حامدي در پايان به تفاوت مدارس دختران و پسران در عصر قاجار و تفاوت تعداد آنها اشاره كرد. پسران در آن دوره 100مدرسه داشتند در حاليكه زنان فقط 10مدرسه را به خود اختصاص داده بودند. وي تبعيض بين پسران و دختران در آن دوره نيز بسيار مشهود دانست.
عكس :بهمن جلالي
(http://www.qoqnoos.com/body/photography/JALALI)