احمد شاه جوان قاطعیتی را در امر پیشبرد آگاهی شعور ملی ملت ترک خود پیش نمی برد

قیام شیخ محمد خیابانی وعقب ماندگی تدوین و تکوین پروسه ملت

محمود بیلگین

این قیام که با تکیه بر نیروی مردمی شکل گرفته بود و به طور رسمی در اولین کنفرانس ایالتی(1917 در تبریز) فرقه آذربایجان با شرکت480 نفر و با انتخاب مجدد شیخ محمد خیابانی به عنوان صدر این حرکت انقلابی برگ زرینی در تاریخ آذربایجان جنوبی حک می کند ،اما این حرکت در کنار تمام دست آوردهای مثبت خود (تلاش در جهت دمکراتیزه کردن حیات سیاسی ایران و آذربایجان جنوبی، مقابله با استبداد، ارائه ی اصلاحات ارضی و اصلاحات اقتصادی – تصویب 8 ساعت کار- ، ایجاد مدارس دخترانه و پسرانه بشکل مدرن، تامینات بهداشتی و اجتماعی در رابطه با کودکان و زنان و بالاخره سرو سامان دادن به قوای نظامی و ...) نقاطی قابل تاملی را در خود نهفته داشته است. در دوران حکومت 6 ماهه فرقه دموکرات آذربایجان به رهبری شیخ محمد خیابانی با شکلی انقلابی و مضمونی دموکراتیک و همواره تاکیدی بر تمامیت ارضی ایران روبرو هستیم.

عقب ماندگی تدوین و تکوین پروسه ملت و متعاقبا عقب ماندگی شعور ملی و آگاهی ملی و بعبارتی دیگر نقصان تکامل مرحله ی بیداری ، ضعف خود را در مرحله ی تحولات سیاسی بصورت انتخاب نام آزادیستان و انتخاب نشریه ای تحت نام "آذربایجان جزء لاینفک ایران است"و کم بها دادن به متاسبات با حاکمیت آذربایجان شمالی و... خود را نمایان می سازد.

در این میان فارسها بر عکس، با حضور سنگین شونیسم فارس بخصوص اواخر دوران حکومت قاجار، با تبلیغ ایدئولوژیی ناسیونالیسم فارس در بین قشری از روشنفکران جای پای خود را محکم می کنند. ( البته این این روند بعد از فوت مرحوم عباس میرزا شدت گرفته بود ) عموم مسئله ی ترکها چه در حاکمیت و چه در اپوزیسیون نه مسئله ی بیداری ملی بر مبنای ناسیونالیسم ملت ترک بلکه عموما بر مبنای دمکراسی در ایران و مقابله با استعمار خلاصه می شد.

حاکمیت ترکان قاجار بهمراه نهضت مردمی شیخ محمد خیابانی قربانی همین مجادله نیز می گردند. احمد شاه جوان هر چند به درستی در مقابل معاهده ی ننگین قرارداد 1919 (وابستگی رسمی ایران به انگلستان ) می ایستد و بطور علنی می گوید " ممکن نیست امضا بکنم هر چه می شود بشود ... اگر در سویس کلم فروشی کنم بهتر است تا در چنین مملکتی پادشاه باشم" متاسفانه چنین قاطعیتی را در امر پیشبرد آگاهی شعور ملی ملت ترک خود پیش نمی برد.

حزب دمکرات آذربایجان به رهبری شیخ محمد خیابانی با جدیت تمام در افشای قرارداد وابستگی فوق می رزمد، شیخ محمد خیابانی در این رابطه اینگونه می گوید" ما مردم آزادیخواه که با صرف خونهای خود مشروطه و آزادی را تحصیل کردیم ،اکنون در زیر منگنه و فشار حکومت خائن تهران مشغول جان کندن و دست و پا زدن هستیم . امروز من رسما به همه ی جهانیان اعلام می کنم : ما علیه این حکومت که قرارداد خانمان برانداز وثوق الدوله و انگلیس را منعقد کرده ،قیام کرده ایم." (از کتاب جنبش آزادیستان شیخ محمد خیابانی صفحه ی204نوشته ی عبدالحسین ناهیدی آذر) و در نهایت نیز در راه دمکراسی وآزادی و مقابله با استعمارگران روس و انگلیس بیاد ماندنی ترین فداکاریها را به همت آذربایجانیها در تاریخ به ثبت می رسانند .

مع الاصف حرکت در مقابل توطئه های استبدادی و استعماری و اشتباهات رهبری (کم بها دادن به نقش مخرب عین الدوله و مخصوصا مخبرالسلطنه ، دو دستگی رهبری به رادیکالیستها و رفورمیستها، مماشات در مقابله با گروه تنقیدیون به رهبری احمد کسروی، عدم کنترل مستقیم قوای نظامیه علی رغم داشتن 12000 فدایی آماده بخدمت ، کم بها دادن به امکانات بالقوه ی استعمار و استبداد ،عدم ارتباط گیری با جمهوری آذربایجان شمالی و . . . ) با توجه به عدم جایگیری ناسیونالیسم ملی در بین مردم آذربایجان توان پیشروی را از دست می دهد. و استعمار انگلیس با بخدمت گیری رضا شاه مزدور تماما ایران را بدست شونیسم فارس می سپارد تا با خیال راحت هم منافع استعماری خود را در ایران پیش برد و هم به مصاف امپراطوری ترکان عثمانی برود.