سلطان احمدشاه

سلطان احمدشاه

سلطان احمدشاه بويژه پس از آنكه در مقابل دشمن مشترك بتدريج به سوى آتاتورك و بلشويكها متمايل گشت٫ به صورت يكى از اصلىترين مانع ها در راه تبديل ايران به مستعمره انگليس در آمد.

بخشى از مقاله

نام هاى "بيگانه" تركى و عربى- حميد دباغى

(چاپ شده به اختصار در مجله وارليق- ٢٥ ينجى ايل٬ سايى ٢-١٢٩ ٬ ياى ١٣٨٢)

انگلستان پس از آنكه با بزير كنترل در آوردن هئيت حاكمه ايران موفق به شكست حركت نوجوى مشروطيت سالهاى ١٩٠٥-١٩٠٦ شد٫ به گستراندن دامنه حاكميت مطلقه خويش بر دولت و كشور ايران متمايل گشت و در اين رابطه خرده و كلان طرحهاى كوتاه و دراز مدت بسيار و همه جانبه اى را طراحى و يك به يك به اجراء گذارد. در واقع "به شكست كشانيدن انقلاب مشروطيت" خود مىبايست نخستين اين طرحها بشمار آيد. "قرارداد وثوق الدوله" كه با هدف تبديل كشور به مستعمره رسمى انگلستان عقد شده بود يكى ديگر از اين طرحها بود.

در آن سالها جنوب ايران صحنه قيام توركان به رهبرى "صولت الدوله قشقايى" بر عليه پليس اشغال انگليس در جنوب٫ و خراسان و آذربايجان به مراكز حركات دمكراتيك٫ ضد امپرياليستى و متجدد توركهاى اين مناطق به ترتيب به رهبرى "كلنل محمدتقى خان پسيان" و "شيخ محمد خيابانى" تبديل شده٫ افزون بر آن موج بلشويك گرايى آذربايجان و آذريان را فراگرفته بود. در سمت ديگر انديشه و پراتيك سياسى ايران با رنگهاى گونه گون بينش نو و جنبش آرمانخواه چپ در سيماى سه آذرى بنام "حيدرخان عموغلو تارى وئردى" و بعدها "دكتر تقى ارانى" و "سليمان ميرزا محسن اسكندرى" آشنا مىگشت. همزمان "احمدشاه قاجار" شاه آذرى ايران علىرغم تمام فشارهاى وارده در مقابل قرارداد تحقيرآميز ١٩١٩ وثوق الدوله از خود مقاومتى بسيار سرسختانه٫ شرافتمندانه و در عين حال نامنتظره نشان مىداد. در سال ١٩٢٠ بلشويك ها با ساقط نمودن حكومت مورد حمايت انگليس بر حاكميت جمهورى آذربايجان در شمال ايران دست يافتند. اين همه از خمله دلايل كافى براى جلب توجه٫ تامل و مداقه امپرياليسم انگليس بر ساختار ائتنيك حاكميت٫ بافت قومى اهالى و سنگينى عنصر قومى پيشتاز و مترقى تورك در آنها بود.

سلطان احمدشاه بويژه پس از آنكه در مقابل دشمن مشترك بتدريج به سوى آتاتورك و بلشويكها متمايل گشت٫ به صورت يكى از اصلىترين مانع ها در راه تبديل ايران به مستعمره انگليس در آمد. و اين خود آغاز پايان براى وى شد. امپرياليسم بريتانيا اكنون نه تنها مصمم به بركنار ساختن شخص احمدشاه بود٫ بلكه تصميم به حل ريشه اى معضل استيلاى ايران٫ برطرف كردن مقاومت در برابر اين استيلا و سد نمودن راه گسترش بلشويسم به جنوب از طريق طراحى و اجراى كلان پروژه خويش مبنى بر تغيير يكباره ساختار ائتنيك حاكميت و دگرگون ساختن تدريجى بافت قومى كشور گرفته بود.

در سال ١٩٢٠ دولت انگليس بر عليه احمدشاه قاجار كودتايى را پرداخته و به اجرا گذارد. در نتيجه اين كودتا "رضاخان" نامى كه به دو زبان توركى و فارسى مسلط اما از نعمت خواندن و نوشتن به هردو زبان محروم بود و پيشتر از سوى سرويس اطلاعاتى و وزارت مستعمرات بريتانيا كشف و تربيت شده بود به مسئوليت وزارت جنگ گماشته شد.

رضاخان به سال ١٩٢٥ در اقدامى آشكارا مخالف قانون اساسى با پايان دادن به سلسله آذرى قاجار٫ خود را شاه ايران اعلام نمود. كودتاى موفق انگليس بر عليه اين شاه جوان سوسيال دموكرات٫ پشتگرم به حمايت مردم و سمبل دمكراسى و حاكميت قانون در ايران آنروز٫ كه به ايجاد ديكتاتورى وابسته پهلوى منجر گشت٫ سومين گام در تحقق كلان پروکه استحاله قومى انگليسى است. بدين ترتيب با توقف حركت نوزاد روشنگرى٫ تجدد و نهادينه شدن جامعه مدنى٫ جدايى و واپس ماندگى جامعه ايرانى از جهان معاصر نيز خيز گرفت. افزون بر آن اين نخستين بار در تاريخ ايران بود كه شخصى مستقيما از سوى دول خارجى شاه ايران كرده مىشد.

- سير "اردشير ريپورتر" از پارسيان هندوستان و عضو سرويس اطلاعاتى انگليس٫ عامل اصلى كشف و تربيت رضاخان و انجام كودتاى ١٩٢٠ بر عليه دمكرات ترين حاكم تاريخ ايران "احمد شاه قاجار" بوده است. ايده تغيير سلسله تورك قاجار با سلسله اى ايرانى به گفته خود وى از آن اوست. وى در آرزوى ايجاد نخستين پادشاهى ايرانى نژاد پس از سقوط سلسله ساسانى بدست اعراب بوده است. از تصادف روزگار سى و سه سال بعد نام پسر وى "شاهپور ريپورتر" كه از قضا او هم عضو سرويس اطلاعاتى انگليس بود در ميان عوامل كودتاى ديگرى (١٩٥٣) بر عليه قاجار دمكرات و مردمى ديگرى اينبار "دكتر محمد مصدق" ديده مىشود.

"سلطان احمدشاه قاجار" خود نيز با آنكه زبان فارسى مىدانست٫ در برخى از مراسم رسمى مانند استماع گزارشات نظامى٫ سان ديدن و قبول هئيتهاى سياسى خارجى گهگاه زبان توركى آذرى را بكار مىبرد.